Gedichtendag: De Voze Mannen

Jaren geleden maakte ik een vertaling van The Hollow Men van T.S. Eliot. Op deze gedichtendag moest ik daar ineens weer aan denken. Ik vond mijn vertaling destijds wel geslaagd.


De voze mannen (1) (The Hollow Men, 1925)

Mistah Kurtz - hij dood.(2)

Een stuiver voor de Oude Baas (3)

I

Wij zijn de voze mannen
Wij zijn de opgezette mannen
Leunend tegen elkaar
Het kopstuk gevuld met stro. Helaas!
Onze verdroogde stemmen, als
We samen fluisteren
Zijn zacht en betekenisloos
Als wind in droog gras
Of rattengetrippel over gebroken glas
In onze droge kelder

Vormloze gestalte, kleurloze schaduw
Verlamde kracht, gebaar zonder beweging;

Zij die de weg volgden,
Met priemende ogen, naar het andere koninkrijk van de Dood
Herinneren zich ons - als ze dat al doen - niet als verloren
Gewelddadige zielen, maar slechts
Als de voze mannen
De opgezette mannen.

II

Ogen die ik in een droom niet zou willen tegenkomen
In het dromenrijk van de dood
Die verschijnen niet:
Daar, zijn de ogen
Zonlicht op een gebroken zuil
Daar, zwiept een boom
En stemmen zingen
In de wind
Verder verwijderd en plechtstatiger
Dan een vervagende ster.

Laat me niet dichter bij zijn
In het dromenrijk van de dood
Laat me ook zulke
Uitgekiende vermommingen dragen
Rattenjas, kraaienhuid, gekruiste roeden
In een weide
Me gedragend zoals de wind zich gedraagt
Niet dichter bij ---

Niet die laatste ontmoeting
In het koninkrijk der schemering

III

Dit is het dode land
Dit is cactussenland
Hier worden de stenen beelden
Opgetild, hier ontvangen zij
De smeekbede van een dode man's hand
Onder het geflonker van een vervagende ster.

Is het zo ook
In het andere koninkrijk van de dood
Waar we eenzaam waken
In het uur dat we
Beven van tederheid
Lippen die zouden willen kussen
Prevelen gebeden voor steengruis.

IV

De ogen zijn niet hier
Er zijn hier geen ogen
In deze vallei van de stervende sterren
In deze voze vallei
Deze gebroken kaak van onze verloren koninkrijken

Op deze laatste der ontmoetingsplaatsen
Klampen wij ons aan elkaar vast
En vermijden elk woord
Terwijl we samenklonteren op het strand van de gezwollen rivier

Stekeblind, tenzij
De ogen weer tevoorschijn komen
Als de eeuwige ster
Veelbladige roos
Van het schemerige koninkrijk des doods
De hoop slechts
Van lege mannen.

V

En zij maakte van boter een cactusvijg
Een cactusvijg, pardoes
"Kzal je prikken, kzal je prikken"
Zei de cactusvijg. (4)

Tussen de gedachte
En de werkelijkheid
Tussen de beweging
En de daad
Valt de schaduw

Want Uw Koninkrijk kome

Tussen de verwekking
En de schepping
Tussen de emotie
En het antwoord
Valt de Schaduw

Het leven is erg lang

Tussen het verlangen
En de kramp
Tussen de kracht
En het bestaan
Tussen de essentie
En het verval
Valt de Schaduw
Want Uw Koninkrijk kome

Want Uw
Want leven
Want Uw Koninkrijk ko...

Zo eindigt de wereld
Zo eindigt de wereld
Zo eindigt de wereld
Niet met een knal maar met een zacht janken.

T. S. Eliot, 1925.

(Vertaling uit het Engels: Willem Minderhout, 08-05-2004. Bijgewerkt - motto, typografie en noten - op 13-11-2004 aan de hand van T.S. Eliot, The Complete Poems and Plays, Londen, Faber and Faber, 1969 en commentaar van David Koning. )

Noten:

1) David Koning schreef: "Het gedicht is natuurlijk een metafoor voor ons mensen in ons eigen tranendal en het intrigerende is dat Eliot een ontsnapping niet helemaal uitsluit. In mijn ogen is het dan ook niet juist om “men” door “mannen” te vertalen, omdat ons tranendal ook door vrouwen bevolkt wordt, die op z’n minst een even groot aandeel in het in stand houden van deze voze maatschappij hebben.

L’enfer, c’est les autres, headpiece filled with straw, talking heads, deskundigen, ach eigenlijk is er nooit wat veranderd.

Dus ik blijf van mening dat: “Wij zijn de voze mensen Wij zijn de opgezette mensen”, Eliot’s lading beter dekt."

Ik denk dat David gelijk kan hebben. Ik vind echter 'voze mannen' krachtiger klinken dan 'voze mensen'. Een kwestie van smaak. Overigens zouden de, aanvankelijk niet door mij vertaalde, regels die als motto dienen (noot 2 en 3) er op kunnen wijzen dat het hier vooral mannen betreft.

2 ) "Mistah Kurtz - he dead", is een citaat uit 'Heart of Darkness' van Joseph Conrad. Dit verhaal is bij de meesten bekend in de vorm van de film 'Apocalypse Now', waarin Francis Ford Coppola het verhaal verplaatst van Centraal Afrika in de negentiende eeuw naar Vietnam in de twintigste eeuw.

3) "A penny for the Old Guy", zou volgens een posting op internet, slaan op Guy Faukes, de man die in 1603 het Engelse parlement wilde opblazen. Op Guy Faukes Day, 5 november, worden nog steeds stropoppen verbrand. 'Een stuiver voor de Oude Baas' is dus een pertinent verkeerde vertaling. Alternatieven als 'een stuiver voor de oude Balthazar', of wellicht 'Volkert', leken me echter niet beter.

4) David Koning schreef: "Ik heb nog even wat gegoogled en onderstaand stukje gevonden, maar ik veronderstel dat jij dat ook wel gelezen zult hebben:

The first four lines of Part V parody "The Mulberry Bush," substituting for the fertility symbol connoting love (as in the legend of Pyramus and Thisbe) an image purely phallic. And echoing the chant of the May games, "Here we go gathering nuts in May . . . At five o'clock in the morning," with its reminiscence of the Maypole dance and the "country copulatives," they underscore the sexual nature of the plight with which the poem deals. In this terminal section, one is back, so to speak, in the marriage chamber of Eliot's "Ode," where sex has gone wrong. And in spite of the plain statement that the hollow men must remain "sightless" unless the rose reappears, love, along with powers of creation and repentance, is still sought in the world of nightmare.

Er schieten mij op dit moment geen kinderliedjes binnen met een verhulde erotische lading, hoewel ik mij kan herinneren dat wijlen Anton Constandse ooit rond Sinterklaas het volk uitgelegd heeft hoe erotisch de meeste Sinterklaasliedjes eigenlijk zijn: “Hoort wie klopt daar kinderen”, “Sinterklaas kapoentje”, “Zie de maan schijnt door de bomen” enzovoort. Wat jij er, overigens heel fraai, met de cactusvijg van gemaakt heb, mist wellicht die clou, maar misschien zit die er ook helemaal niet in en is het slechts een onjuiste interpretatie van de commentator."

Ik heb zitten worstelen met deze vertaling. In een eerdere versie heb ik hier het liedje 'Jan Huijgen in de ton' gebruikt, maar dat beviel me niet echt. In het licht van het commentaar, dat ik niet kende, is misschien de volgende oplossing beter:

Alternatief:

"Hop Marjanneke, stroop in 't kanneke
Laat de cactusjes dansen
Gisteren was de Prins in 't land
En nu die voze mannen."